Ένας βρόμικος πόλεμος - 7. Ο προσωπικός πόλεμος του Λύντον Τζόνσον

Τυπικά, μέχρι το καλοκαίρι τού 1964 ο πόλεμος στην πρώην Ινδοκίνα διεξαγόταν μεταξύ Βορείου και Νοτίου Βιετνάμ, με τις ΗΠΑ απλώς να βοηθούν τους νότιους. Όμως, όλα άλλαξαν την νύχτα της 4ης Αυγούστου, όταν βορειοβιετναμέζικες δυνάμεις χτύπησαν το πολιτειακό αντιτορπιλλικό Μάντοξ, το οποίο έπλεε στα διεθνή ύδατα του κόλπου τού Τονκίνου. Οι πολιτειακοί βγήκαν αλώβητοι από το επεισόδιο αλλά ο πρόεδρος Τζόνσον βρήκε την αφορμή να πείσει το Κονγκρέσσο να ψηφίσει την "Απόφαση του κόλπου του Τονκίνου", σύμφωνα με την οποία Βουλή και Γερουσία εξουσιοδοτούσαν εν λευκώ τον πρόεδρο να λάβει "κάθε αναγκαίο μέτρο για την προστασία των δυνάμεων στην περιοχή". Ουσιαστικά, δηλαδή, η εν λόγω "Απόφαση" έδινε στον Τζόνσον το δικαίωμα να κηρύξει ανοιχτά τον πόλεμο κατά της Βιετναμέζικης Λ.Δ. του Χο Τσι Μινχ. Ήταν πλέον σαφές ότι ο Λύντον Τζόνσον έπαιρνε αυτον τον πόλεμο πολύ προσωπικά.

Λεπτομέρεια: Αργότερα διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε κανένα στοιχείο για οποιαδήποτε επίθεση κατά του Μάντοξ, ούτε καν καταγραφή εχθρικού πλοίου από τα ραντάρ. Αυτό κίνησε υποψίες ότι το επεισόδιο της 4ης Αυγούστου ήταν στημένο από τις ΗΠΑ. "Νομίζω είναι λάθος να πιστεύουμε ότι ο Τζόνσον ήθελε πόλεμο", δήλωσε αργότερα ο Ρόμπερτ Μακναμάρα, "αλλά σκεφτήκαμε ότι είχαμε στοιχεία πως το Βόρειο Βιετνάμ κλιμάκωνε την αντιπαράθεση". (*)

20/11/1969: Οι εφημερίδες των ΗΠΑ ανακαλύπτουν επί τέλους μαζικές σφαγές στο Βιετνάμ. (βλ. υπόμνημα)

Tο 1965, ο πόλεμος φουντώνει. Από 23.000 τον Ιανουάριο, οι πολιτειακοί στρατιώτες στην περιοχή αγγίζουν τις 200.000 στο τέλος της χρονιάς. Οι αξιωματικοί των ΗΠΑ έχουν πάρει χαμπάρι ότι οι νοτιοβιετναμέζοι συνάδελφοί τους είναι ανίκανοι και οι στρατιώτες τους δεν έχουν καμμιά διάθεση για πόλεμο, οπότε οι ΗΠΑ παίρνουν το παιχνίδι πάνω τους και αναλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερες πρωτοβουλίες.

Στις 30 Μαρτίου, μια Σιτροέν παγιδευμένη με εκρηκτικά καταφέρνει να περάσει κάτω από την μύτη αστυνομικών και στρατιωτών, να μπει στον περίβολο της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Σαϊγκόν και να την τινάξει στον αέρα, σκοτώνοντας 21 άτομα και τραυματίζοντας 175. Ο Τζόνσον σκύλιασε και άρχισε να φορτώνει: πεζοναύτες, αλεξιπτωτιστές, μια τεθωρακισμένη και μια αερομεταφερόμενη μεραρχία, βομβαρδιστικά Β-52, δυο πυρηνοκίνητα πλοία και το μεγαλύτερο πλοίο του κόσμου, το αεροπλανοφόρο Εντερπράιζ, κατέφθασαν σε λίγες εβδομάδες κι έπιασαν αμέσως δουλειά. Καταιγιστικοί βομβαρδισμοί στρατιωτικών και βιομηχανικών στόχων αλλά και πυκνοκατοικημένων περιοχών (ακόμη και μέσα στο Ανόι), εφιαλτικές βόμβες ναπάλμ που έκαιγαν τα πάντα στο διάβα τους, δηλητηριώδη αέρια που είχαν χρησιμοποιηθεί και εναντίον των κυπρίων αγωνιστών της ανεξαρτησίας από τους άγγλους, βίαιες εκκενώσεις και πυρπολήσεις χωριών που υποστήριζαν τους Βιέτ-Κονγκ και καταστροφή των καλλιεργειών (είτε με εμπρηστικές βόμβες είτε με χημικές ουσίες) μπήκαν στην ημερήσια διάταξη.

Παρ' όλα αυτά, το ηθικό των βορειοβιετναμέζων παρέμενε αλώβητο. Ο Μακναμάρα επισκέφθηκε δυο φορές την περιοχή μέσα στην χρονιά κι έφυγε και τις δυο τόσο απογοητευμένος ώστε σύστησε στον Τζόνσον να στείλει ακόμη 300.000 στρατιώτες. Αντίθετα, ο Χο Τσι Μινχ διώχνει σχεδόν τους μισούς από τους 1.200.000 κατοίκους του Ανόι για να τους προφυλάξει από τους βομβαρδισμούς αλλά δηλώνει: "Ο πόλεμος μπορεί να κρατήσει άλλα 5, 10 ή 20 χρόνια ή και παραπάνω. Το Ανόι, το Χαϊφόγκ κι άλλες πόλεις μπορεί να καταστραφούν, αλλά ο λαός του Βιετνάμ δεν θα λυγίσει. Τίποτα δεν είναι πιο πολύτιμο από την ανεξαρτησία και την ελευθερία!".

Όσο αντιστέκονται οι Βιέτ-Κονγκ, τόσο σκυλιάζουν οι πολιτειακοί. Στα τέλη του 1967, απέναντι σε 300.000 Βιέτ-Κονγκ βρίσκονται 1.300.000 στρατιώτες με σαφώς ανώτερο εξοπλισμό, οι οποίοι μάταια αναζητούν τρόπο να κάμψουν τους αντιπάλους τους. Στην προσπάθειά τους αυτή επιστρατεύουν την τακτική τής "καμμένης γης": ολόκληρες περιοχές καίγονται, τα χωριά τους σβήνουν από τον χάρτη και το σύνολο των κατοίκων τους εξολοθρεύεται, ώστε να αποκοπούν οι Βιέτ-Κονγκ από τα στηρίγματά τους. Αποτέλεσμα; Μηδέν. Στις 30 Ιανουαρίου 1968, οι Βιέτ-Κονγκ εξαπολύουν την περίφημη "επίθεση του Τετ", χτυπώντας ταυτόχρονα 36 από τις 44 πρωτεύουσες επαρχιών του Νοτίου Βιετνάμ, καμμιά εξηνταριά άλλες πόλεις, 23 αεροδρόμια, πολλές άλλες στρατιωτικές βάσεις, το προεδρικό μέγαρο στην Σαϊγκόν, το Γενικό Επιτελείο Στρατού και την ίδια την πρεσβεία των ΗΠΑ!

Από στρατιωτικής απόψεως, η "επίθεση του Τετ" ήταν αποτυχημένη, αφού οι Βιέτ-Κονγκ δεν κατάφεραν τελικά να διατηρήσουν τον έλεγχο σε κανένα από τα σημεία που χτύπησαν ενώ οι απώλειές τους ξεπέρασαν τους 50.000 νεκρούς (έναντι 4.000 πολιτειακών). Όμως, δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι αυτή η επίθεση σήμανε την αρχή της ήττας των ΗΠΑ. Κι αυτό, χάρη στην... τηλεόραση! Δείτε πώς:

Οι πολιτειακοί δημοσιογράφοι έμεναν κοντά στην πρεσβεία, οπότε έτρεξαν να καλύψουν την επίθεση των Βιέτ-Κονγκ. Κάποιος έστειλε τηλεγράφημα ότι η πρεσβεία καταλήφθηκε και, λίγο αργότερα, οι εικόνες των κομμουνιστών να πυροβολούν μέσα στον χώρο τής πρεσβείας έκαναν τους κατοίκους των ΗΠΑ να κοιτάζουν τις τηλεοπτικές τους οθόνες με γουρλωμένα μάτια. Τόσα χρόνια πόλεμος, τόσα χρόνια ανηλεείς βομβαρδισμοί, μισό εκατομμύριο στρατιώτες, τόσες απώλειες και ο εχθρός όχι μόνο δεν έχει καταρρεύσει αλλά μας χτυπάει μέσα στο ίδιο μας το σπίτι; Το ηθικό των πολιτειακών έπεσε στο ναδίρ. Όσο κι αν προσπαθούσε η πολιτική και στρατιωτική τους ηγεσία να τους πείσει για το αντίθετο, για τους κατοίκους των ΗΠΑ ο πόλεμος είχε πια χαθεί.

Στις 16 Μαρτίου 1968, οι ΗΠΑ προχώρησαν σε άλλη μια επιχείρηση "καμμένης γης". Αυτή την φορά θα έσβηναν από τον χάρτη το χωριό Μυ-Λάι, κοντά στα σύνορα των δυο Βιετνάμ. Συνηθισμένα πράγματα: φωτιά παντού και εκτέλεση και των 507 κατοίκων αδιακρίτως φύλου ή ηλικίας. Το κακό ήταν ότι αυτή την φορά υπήρχε στην αποστολή και δημοσιογράφος, ο οποίος απαθανάτισε την σφαγή. Οι εικόνες φρίκης, οι αφηγήσεις από την σφαγή και η περίφημη φωτογραφία που δείχνει τον αρχηγό της νοτιοβιετναμικής αστυνομίας ταξίαρχο Νγκουγιέν Νγκοκ Λοάν να εκτελεί εν ψυχρώ, πυροβολώντας στο κεφάλι, αιχμάλωτο Βιετκόνγκ, έκαναν το γύρο του κόσμου προκαλώντας απέραντη φρίκη και οργή και σηματοδοτώντας την οριστική ηθική ήττα των Η.Π.Α. στον βρόμικο αυτό πόλεμο.

Αριστερά, o Νγκουγιέν Νγκοκ Λοάν εκτελεί εν ψυχρώ Βιέτ-Κονγκ κρατούμενο (Σαϊγκόν, 1/2/1968).
Πάνω δεξιά, ο εκτελεστής βάζει το πιστόλι στην θήκη μερικές στιγμές μετά την εκτέλεση.
Κάτω δεξιά, ο ίδιος με την σύζυγό του στην πιτσαρία τους στην Βιρτζίνια, το 1976 (***).

Το Μυ-Λάι ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ξαφνικά, όλος ο κόσμος μάθαινε ότι οι ΗΠΑ είχαν ρίξει ως εκείνη στο Βιετνάμ περισσότερες βόμβες από όσες στην Ευρώπη κατά την διάρκεια ολόκληρου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ το Βόρειο Βιετνάμ βομβαρδίστηκε περισσότερο από όσο η Γερμανία και η Ιαπωνία μαζί σ' εκείνον τον πόλεμο. Παράλληλα, το καταδικασμένο στην ανθρώπινη συνείδηση δηλητήριο Zyclon-B, με το οποίο οι ναζί εξολόθρευαν τους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επανήλθε από τους πολιτειακούς ως Agent Orange για να ραντιστούν οι βιετναμέζοι με σχεδόν ογδόντα χιλιάδες τόννους απ' αυτό.

Με όλα αυτά, η παγκόσμια κατακραυγή κατά των ΗΠΑ έγινε αφόρητη. Πιεσμένος, απογοητευμένος και εξουθενωμένος πλέον, με τηλεοπτικό διάγγελμά του στις 31 Μαρτίου ο Λύντον Τζόνσον ανήγγειλε την διακοπή των βομβαρδισμών, καλώντας τον Χο Τσι Μινχ σε διαπραγματεύσεις και αναγγέλοντας ταυτόχρονα το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας: "Δεν θα επιδιώξω και δεν θα αποδεχθώ το χρίσμα του κόμματός µου για άλλη µία θητεία ως πρόεδρός σας" (**).

Ο Χο Τσι Μινχ είχε σημειώσει μια καθοριστική νίκη. Όμως το οριστικό τέλος του πολέμου ήταν ακόμη μακρυά.


Υπόμνημα στην πρώτη φωτογραφία: 
Η λεζάντα που έχει βάλει η εφημερίδα στην πρωτοσέλιδη φωτογραφία της, γράφει "σωρός πτωμάτων σε κάποιον δρόμο του Νοτίου Βιετνάμ" αλλά θέλει συμπλήρωση. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στο Μυ-Λάι στις 16/3/1968 από τον στρατιωτικό φωτογράφο Ρόναλντ Χαίμπερλε και δείχνει εκτελεσμένους αμάχους (κυρίως παιδιά) από τους στρατιώτες των ΗΠΑ. Ο Χαίμπερλε είχε πάντοτε δύο κάμερες μαζί του, μία που του είχε δώσει η υπηρεσία και μία προσωπική. Με την υπηρεσιακή τραβούσε "ανώδυνες" φωτογραφίες αλλά με την προσωπική του απαθανάτισε εκατοντάδες στιγμιότυπα από εκτελέσεις και σφαγές αμάχων. Όλο αυτό το "οδυνηρό" υλικό το έστειλε για δημοσίευση σε πολλά ΜΜΕ (Times, Life κλπ), χωρίς να ζητήσει αμοιβή.

-----------------------------------------------------
(*) Scott Shane, "Vietnam Study, CastingDoubts, Remains Secret", New York Times, 31/10/2005.
(**) Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της ήττας του Τζόνσον, πρέπει α σημειώσουμε ότι στις προεδρικές εκλογές του 1964 είχε εκλεγεί με ποσοστό 61,1% των ψήφων, κερδίζοντας 44 πολιτείες έναντι μόλις 6 του ρεπουμπλικανού υποψηφίου Μπάρρυ Γκολντγουώτερ. Πρόκειται για την ευρύτερη νίκη υποψηφίου προεδρικών εκλογών στην ιστορία των ΗΠΑ.
(***) Ο Λοάν αναγκάστηκε να κλείσει το μαγαζί του το 1991, επειδή αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και έχασε όλη την πελατεία του ενώ δέχτηκε και απειλές για την ζωή του. Πέθανε από καρκίνο το 1998 στα 67 του χρόνια. Η διάσημη φωτογραφία τής εκτέλεσης έφερε το βραβείο Πούλιτζερ στον φωτογράφο Έντι Άνταμς το 1969. Αργότερα, ο Άνταμς ζήτησε συγγνώμη από τον Λοάν επειδή τον κατέστρεψε μ' αυτή την φωτογραφία και θυμάται ότι την τελευταία φορά που πήγε στην πιτσαρία του, είδε γραμμένο στην τουαλέτα: "Ξέρουμε ποιος είσαι, γαμιόλη".