Πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν. Οι ιδέες πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα. Άρα...
... η αντιγραφή όχι απλώς επιτρέπεται αλλά είναι και επιθυμητή, ακόμη και χωρίς αναφορά της πηγής!

Η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει

- "Ο λόγος που μ' άφησες έξω από την υπόθεση", είπε ήσυχα, "ήταν ότι νόμισες πως η αστυνομία δεν θα πίστευε ότι σκέτη περιέργεια μ' έσπρωξε να κατέβω εκεί κάτω χτες το βράδυ. Θα υποψιάζονταν ίσως ότι είχα κάποιον ύποπτο λόγο και θα με σφυροκοπούσαν μέχρι να σπάσω".
- "Πώς ξέρεις αν δεν σκέφτηκα το ίδιο πράγμα;"
- "Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί άνθρωποι", είπε ξεκάρφωτα.
- "Έχω ακούσει ότι σαν τέτοιοι ξεκινάνε".

[Ραίημοντ Τσάντλερ, "Αντίο, γλυκειά μου", εκδόσεις Λυχνάρι, 1990 (σελ.: 54)]

5 Νοεμβρίου 2011

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 11. Το "δόγμα του σοκ"

Πριν συνεχίσουμε, ας ανοίξουμε μια παρένθεση για να δούμε το στοιχείο το οποίο χαρακτηρίζει τον φρηντμανισμό και τον διαφοροποιεί από τον θεωρητικό νεοφιλελευθερισμό των Σουμπέτερ και Χάγιεκ. Είναι το στοιχείο το οποίο η Ναόμι Κλάιν ονόμασε "δόγμα του σοκ" κι έγραψε ένα θαυμάσιο βιβλίο με αυτόν ακριβώς τον τίτλο. Πρόκειται για μια συνταγή του Φρήντμαν, η οποία "συνιστά τον πυρήνα της τακτικής του σημερινού καπιταλισμού" (Κλάιν). Αλλά ας αφήσουμε τον ίδιο τον Φρήντμαν να μιλήσει: 

"Υπάρχει τεράστια αδράνεια, μια τυραννία του καθεστώτος στις ιδιωτικές και ιδιαίτερα στις κυβερνητικές ρυθμίσεις. Μόνο μια κρίση -πραγματική ή εκλαμβανόμενη ως πραγματική- παράγει πραγματική αλλαγή. Όταν ξεσπάει αυτή η κρίση, οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Αυτή, πιστεύω, [πρέπει να] είναι η βασική λειτουργία μας: να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές σε αντικατάσταση αυτών που υπάρχουν, να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες μέχρι το πολιτικά αδύνατο να γίνει πολιτικά αναπόφευκτο." (Φρήντμαν, "Καπιταλισμός και Ελευθερία").

Με άλλα λόγια, ο Φρήντμαν καλεί τους μαθητές του να ενισχύουν διαρκώς το ιδεολογικό τους οπλοστάσιο και να περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να μετουσιώσουν τις ιδέες σε πράξη. Και ως την πλέον κατάλληλη στιγμή θεωρεί το ξέσπασμα μιας -πραγματικής ή τεχνητής- κρίσης. Εκεί, πάνω σ' αυτό το ξέσπασμα πρέπει να εκδηλωθεί η δράση, την ώρα που η κοινωνία βρίσκεται σε κατάσταση "σοκ".

Σύμφωνα με τον Φρήντμαν, συνθήκες κρίσης επικρατούν και κατά την οποιαδήποτε αλλαγή κυβέρνησης, ακόμη κι αν αυτή η αλλαγή αποτελεί προϊόν δημοκρατικών και όχι πραξικοπηματικών διαδικασιών. Στο βιβλίο "Η Τυραννία του Καθεστώτος", το οποίο έγραψε μαζί με την σύζυγό του Ρόουζ, αναφέρει: "Μια νέα κυβέρνηση έχει στην διάθεσή της από έξι έως εννέα μήνες για να επιβάλλει ριζικές αλλαγές. Αν δεν αρπάξει την ευκαιρία για να δράσει αποφασιστικά κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν θα της προσφερθεί ξανά τέτοια ευκαιρία". (*) Αυτή η υπόδειξη συνιστά την σημαντικώτερη συμβουλή του Φρήντμαν στις νεοφιλελεύθερες εξουσίες ίσαμε σήμερα. Αν και, κατά βάση, ο Φρήντμαν απλώς "έντυσε" με την "επιστημονική αυθεντία" του το μακκιαβελικό τσιτάτο: "τα πλήγματα πρέπει να επιφέρονται όλα μαζί".

Το "δόγμα του σοκ" διαφοροποιεί απολύτως τον Φρήντμαν από όλους τους άλλους θεωρητικούς οικονομολόγους. Σε τελική ανάλυση, ο φρηντμανισμός δεν συνιστά μια καθαρά οικονομική θεωρία αλλά εμπεριέχει και πολιτικό μπούσουλα για την εφαρμογή του. Μάλιστα, όσο περισσότερο εντρυφεί κανείς στα βιβλία του Φρήντμαν, τόσο περισσότερο πείθεται ότι ο οικονομολόγος συγγραφέας τους κινείται ανάποδα: δεν ανατέμνει τον "καπιταλισμό", προκειμένου να φτάσει στην "ελευθερία" αλλά θεωρεί δεδομένο το ότι ο καπιταλισμός πρέπει να μεγιστοποιεί το κέρδος και, προς τούτο, ανατέμνει την ελευθερία. 

Στο προηγούμενο κείμενο αναφέραμε ότι η δημοκρατία αποτελούσε ακατάλληλο περιβάλλον για τα "παιδιά του Σικάγου". Πράγματι, η αδημονία του κεφαλαίου να εφαρμόσει στην πράξη την φρηντμανική θεωρία δεν θα μπορούσε να ταιριάξει με την αναμονή για το πότε και αν θα επιχειρούσε κάποια κυβέρνηση να εκμεταλλευτεί τους "έξι έως εννέα μήνες" του δόγματος Φρήντμαν. Μια κατευθυνόμενη δικτατορία θα ήταν πολύ πιο βολική. 

Το πρώτο πείραμα για ένα σοκ τέτοιας μορφής πραγματοποιήθηκε το 1964 στην Βραζιλία. Το δεύτερο, με διαφορετικές συνθήκες, πραγματοποιήθηκε τον επόμενο χρόνο στην Ινδονησία. Στο επόμενο σημείωμα θα πούμε περισσότερα γι' αυτά τα πειράματα και θα δούμε τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν τον φρηντμανισμό στην υιοθέτηση του ινδονησιακού μοντέλου.




(*) Στο βιβλίο του "Το απόλυτο κραχ", ο Ιγνάσιο Ραμονέ αποδίδει λανθασμένα το συγκεκριμένο απόσπασμα στο "Καπιταλισμός και Ελευθερία". Το ίδιο λάθος επαναλαμβάνει και για ένα ακόμη απόσπασμα. Προφανώς, αυτά τα επουσιώδη λάθη οφείλονται σε κεκτημένη ταχύτητα του συγγραφέα.

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Ντέιβιντ Χάρβεϊ Νεοφιλελευθερισμός παρόν και μέλλον πολύ καλύτερο από τις Κλάϊν